”
Viktoriya Nuland
Ə
liyev rejiminin d
ə
st
ə
k
ç
isidir”
Amerikal
ı Azərbaycanlılar Demokratiya Uğrunda (AZAD) təşkilatının vitse-prezidenti Qorxmaz Əsgərovla söhbətimizdə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinə, eləcə də Amerikanın dünyada gedən proseslərə müdaxiləsindən doğan suallara cavab tapmağa çalışdıq.
–
Qorxmaz b
əy, ABŞ dövlət katibinin müavininin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi Viktoriya Nulandın Bakı səfərini izləmisiniz. Səfərdən bir gün sonra hüquq müdafiəçisi Leyla Yunusun həbs müddəti uzadıldı, İntiqam Əliyevin zaminə buraxılması haqqında müraciətini isə məhkəmə rədd etdi. Bu mənada Vaşinqton Bakı ilə münasibətlərində demokratiya və insan haqlarını bu dəfə də geopolitik və iqtisadi maraqlara qurban vermədimi?
– Mənim Viktoriya Nulanda münasibətim çox mənfidir. O, Dövlət Departamentində (DD) Riçard Armitaç xəttinin davamçısı sayılır. Azərbaycana da səfər edəndə Vaşinqtonda insan haqları ilə bağlı narahatçılıq bildirən beynəlxalq təşkilatlar ona bu səfəri etməməsini bildirdilər. Baxın, Azadlıq Radiosunu bağlayıblar, ictimai-siyasi fəallar həbs edilib və İlham Əliyev heç bir güzəşt göstərmədiyi halda, xanım Nulandın Bakıya səfəri dövlət başçısını bir az da cəsarətləndirə bilərdi. Ona görə Viktoriya Nulanda Azərbaycana getməməsi üçün açıq müraciət olunmuşdu.
–
Hansı təşkilatların müraciət etdiyini açıqlaya bilərsizmi?
– Beynəlxalq təşkilatlar bəzən Vaşinqtonda qapalı görüşlər keçirirlər, məqsəd heç də ictimaiyyətdən nəsə gizlətmək deyil. Sadəcə, Dövlət Departamentinin özünün də müəyyən mənada həmin görüşlərdə iştirakını istəyirlər. Ona görə təmaslarda danışılanların açıqlanmayacağı razılaşdırılır. Əgər deyilsə ki, filankəslə görüşdə belə deyildi, bir də Dövlət Departamentinin nümayəndələri görüşlərə qatılmayacaq. Amma belə görüşlər Azərbaycandakı narahatçılıqla bağlı keçirilirdi və Amerikanın bütün insan haqlarını müdafiə təşkilatları iştirak edirdi. Viktoriya Nulanddan xahiş edilmişdi ki, ən azı İlham Əliyev müəyyən bir xoş niyyət göstərmədən səfər etməsin. Amma Nuland bu müraciətlərə diqqət göstərmədən Azərbaycana getdi və Əliyevlə müttəfiqlikdən danışdı. Demokratiyadan danışanda isə “mümkün olduğu qədər” fikrini işlətdi. Bax, onlar həmin ifadənin arxasında gizlənirlər və bir növ Azərbaycan xalqının başına gəldiyi oyunlara görə xalqın özünü ittiham edirlər. Bir daha deyirəm, DD-də müxtəlif xətlər var, Amerika demokratik cəmiyyət olduğu üçün istənilən ölkəyə olan münasibət həmin xətlərin müzakirəsindən, bəzən mübarizəsindən formalaşır. Viktoriya Nuland Əliyev rejiminin dəstəkçisidir və Azərbaycana səfəri də bu məqsədlə edilmişdi. Ona görə də gözlənildiyi kimi, Əliyev rejimi Nulandın səfərindən bir az da ruhlandı, konkret olaraq, Leyla xanımın həbs müddətinin uzadılması dediklərimə sübutdur.
–
O zaman Vaşinqtonda Azərbaycanın demokratikləşməsinin tərəfdarları kimdir və onların rəyləri alınırmı?
– Mən iddia etmirəm ki, burda durum yaxşıdır. Hazırda Amerika Dövlət Departamentinin hakim xətti elə Viktoriya Nulandın xəttidir. Başqa xətlər də var və onları dinləyirlər. Kiçik bir misal, Nulandı bəh-bəhlə qarşıladılar, görüşdülər, amma Tomas Melianın Azərbaycana gəlməsinə imkan vermədilər. Onların hər ikisi Dövlət Departamentinin rəsmiləri olsa da, münasibət fərqlidir. Bu iki nəfərə fərqli münasibət mənzərəni göstərir. Demək istəyirəm ki, Viktoriya Nuland özbaşına hərəkət etməyib, o, Amerika dövlətini Bakı səfərində təmsil edib. Amma ABŞ siyasətinin formalaşmasında Nulandın mənfi rolu var, necə ki, Armitaçın vaxtilə Azərbaycana yönəlik Amerika siyasətində mənfi rolu olmuşdu.
–
Nuland Əliyev rejimini müdafiə edən xəttin nümayəndəsidirsə, dövlət katibi Kerri hansı mövqedədir?
– Əgər Nulandın Bakı səfərinin qarşısı alınmayıbsa, o da gəlib İlham Əliyevlə əməkdaşlıqdan danışıbsa, bu, deməkdir ki, hazırda müavinin köməkçisinin söylədikləri DD-in rəsmi xəttidir.
–
ABŞ rəsmiləri Azərbaycana yönəlik siyasi prioritetlərindən danışanda təhlükəsizlik, enerji, sonra demokratiya məsələsinə gəlirlər. İllərdir bu yanaşma davam edirsə, yaxın illərdə bu siyasət dəyişməz şəkildə qalacaqmı?
– Formal olaraq elə demirlər, bildirirlər ki, bu üç prioritet arasında heç bir sıra ardıcıllığı yoxdur. Yəni formal olaraq demokratiyanı birinci də deyə bilərlər, biz də DD-də görüşlərimizdə deyirik ki, üçü də bərabərdirsə, bir dəfə də demokratiyanı birinci sırada deyin. Ancaq maraqlı məqam odur ki, Amerikanın Azərbaycanda heç enerji maraqları da yoxdur, Vaşinqton Bakıdan neft, qaz almır. Azərbaycanın neft satışı əsasən İsrailədir və Avropanın cənub ölkələrinin bir qisminədir. Təhlükəsizliyə gələndə, Azərbaycanla Amerika arasında əlaqə həddindən artıq şişirdilib. Amerika hərbçiləri Əfqanıstana gedəndə təyyarələrini çox yerdə saxlaya bilər, nümunə üçün Pakistanı deyə bilərəm, bu dövlət ABŞ-ın yaxın müttəfiqidir. İranla qonşuluğa gələk, guya Azərbaycanın bu dövlətlə və Rusiya ilə qonşuluğu ona təhlükəsizlik məsələsində xüsusi avantaj verir. Bunlar şişirdilmiş və heç bir əsası olmayan fikirlərdir. Sadəcə Azərbaycan hökuməti illərdir lobbilərə pul xərcləyir ki, ölkənin əhəmiyyəti məhz bu kontekstdən aşılansın. Xərclənən pullara görə də belə bir hekayə yaranır ki, Azərbaycan Amerikaya enerji və təhlükəsizlik üçün lazımdır, buna görə hətta insan haqlarını da tapdalamalıyıq. Və bir növ Azərbaycanı Səudiyyə Ərəbistanı ilə bərabərləşdirirlər. Bu, səhvdir. Çünki Səudiyyə Ərəbistanı Amerika enerji təhlükəsizliyinin onurğa sütunudur, istehsal etdiyi enerjinin həcminə və Vaşinqtonla müttəfiqliyi ilə dünya enerji bazarına təsirinə görə. Sual edəndə ki, Səudiyyə Ərəbistanı insan haqlarını pozanda ABŞ niyə susur, bunu mənəvi baxımdan düzgün hesab etmək olsa da, müəyyən mənada Vaşinqtonun nəyə görə “əl-qolu”nun bağlı olduğunu başa düşmək olur.
–
Həm də Səudiyyə Ərəbistanı monarxik rejimdir, heç bir öhdəlikləri yoxdur, Avropa Şurasının üzvü deyil, Azərbaycandan fərqli olaraq…
– Bundan başqa da, Səudiyyə Ərəbistanının Amerika üçün bir əhəmiyyəti var, onları da sadaladım. Azərbaycanın isə belə bir əhəmiyyəti yoxdur, deyilənlər şişirdilib. Azərbaycanın əhəmiyyəti ən çox İsrail üçündür, çünki arada maraqlı ticarət dövriyyəsu var. Enerji alırlar, hərbi oyuncaqlar, dinləmə qurğuları və s.i. satırlar. Yəni ortada bir qazanc var. Azərbaycan da Amerikada aktiv olan İsrail lobbisindən istifadə edir.
–
Belə olduqda, Prezident Administrasiyasının şöbə müdiri Əli Həsənovun İsraillə bağlı dedikləri doğruymuş?
– İsrail lobbisi Amerikada Azərbaycan demokratiyasının əleyhinə çalışır, tam rəsmi Bakını dəstəkləmək istiqamətində xətt yürüdür. Müəyyən mənada Viktoriya Nulandın səfərini də bu kontekstdə qiymətləndirmək lazımdır.
–
O zaman Nulandın Bakı ilə demokratiya dialoqu barədə dediklərini necə şərh edərdiniz?
– Dialoq söhbəti Vaşinqtonda müzakirələri gedən sanksiyaları aradan qaldırmaq üçün yalançı izdir. Təsəvvür edin ki, hazırda həbsdə olan hüquq müdafiəçilərinin bəziləri sırf Amerika fondlarından maliyyə aldıqlarına görə həbs olunublar. Məsələn, Anar Məmmədliyə ittiham ondan ibarətdir ki, qrant alıb, ona da ən böyük qrantı Amerika təşkilatları verib. Yaxud İntiqam Əliyev və Xədicə İsmayıl da həbsxanadadırlar. Xədicə xanıma verilən gülünc ittiihamlar Azadlıq Radiosunda çalışdığı üçündür. Təsəvvür edin ki, hakimiyyət bu adamları Amerika təşkilatları ilə işlədikləri üçün həbs edir, sonra da həmin bu hökumətlə dialoq başlayır. Dialoq nədən ibarətdir? Məgər, Xədicə İsmayıla, Anar Məmmədliyə, İntiqam Əliyevə qarşı ittihamların absurd olduğunu sübut etmək çətindirmi? Ümumiyyətlə, onlar azad olunmalıdır. Bu işlər görülmədən dialoq başlanması belə bir görüntü yaradır ki, gəlin, uzun bir prosesə start verək, sanksiyalara ehtiyac yoxdur, dialoqa ziyan vurar. Hətta Əli Həsənova amnistiya haqqında sual verəndə, “əlbəttə olacaq, nə vaxtsa, gözləyin” cavabı eşidilir. Bunlar gülüncdür. Azərbaycan xalqına bu xətt ona görə yeridilir ki, ictimaiyyətdə müqavimət gücü zəifdir. Baxın, Viktoriya Nuland Azərbaycanda ictimai sektorun nümayəndələri ilə 20 dəqiqə mənasız görüş keçirir, əslində, bu görüşdən imtina etmək olardı. Yaxud gerçəklikləri onun üzünə demək lazım idi. O adamlarla elə davranılır ki, guya bunlar normal bir şey təklif edirlər, yaxud normal dialoq gedir. Azərbaycan xalqını bu cür dolandırmaqda davam edəcəklər. Bu prosesi saxlamağın yolu xeyli kobud olmaqdan keçir. Çünki rəsmən Azərbaycan xalqını dolayırlar.
–
Konkret kim dolayır, Amerika, yoxsa Azərbaycan hökuməti?
– Azərbaycan hökuməti diktatura rejimi qurduğu üçün ondan gözləniləndir. Amma Amerika rəsmilərinin bu prosesdə iştirakına sərt təpki olmalıdır. Biz bu təpkini bacardığımız qədər göstəririk. Amma Amerika rəsmiləri ictimai sektor nümayəndələri ilə görüşdə bu təpkini hiss etməlidirlər. Bizim Vaşinqton rəsmilərinə verdiyimiz mesajlar ondan ibarət olur ki, Azərbaycanda insanları həbs edirlər, addım atın. Sizin Əliyevlə əməkdaşlıqdan, enerji tərəfdaşlığından danışmağınız rejimin yanında dayanmağınız anlamına gəlir. Eyni mesaj onlara içəridən daha sərt şəkildə verilməlidir. Bu mesaj münasibətləri korlamamaq, yaxud onlar da bacardıqlarını edirlər deyə verilmir. Bir növ insanlar özlərini başa düşən kimi aparır ki, bu da ziyandır.
–
Gəlin, bir detalı aydınlaşdıraq, ABŞ prezidenti Obama ötən il Azərbaycan hakimiyyətinin vətəndaş cəmiyyətinə sərt təpkilərindən danışdı. Siz isə Vaşinqtonda müxtəlif xətlərin olduğunu dediniz. Bu mənada ABŞ-ın Əliyev hakimiyyətinə münasibəti necədir, yəni vahid siyasi xətt varmı?
– Demokratiyalarda hər hansı ölkəyə vahid xətt haqqında danışmaq çox çətindir. Bu gün Azərbaycandan daha önəmli ölkələr var, Rusiya və Çin, onlara heç vahid xətt yoxdur. Yəni daim aparılan müzakirələrdə ortaq xətt formalaşdırmağa çalışırlar, siyasi xətt də bu müzakirələrdən yaranır. Azərbaycana gəldikdə, Əliyevi müdafiə edənlər də onun rəhbərlik etdiyi rejimin xoşagəlməz, hətta iyrənc olduğunu bildirir və açıq etiraf da edirlər. Sadəcə, rejimi müdafiə edənlərin arqumenti ondan ibarətdir ki, indiki məqamda Azərbaycan xalqının gücü belə hökumətin olmasına çatır. Və indiki məqamda ora qoşun yeridə bilmərik, ona görə mövcud rejimlə işləməliyik. Bu mənada, Əliyev rejiminin xalqın başına gətirdiyi oyunlar rəsmi bəyanatlara da sızıb. Çünki Azərbaycanda siyasi məhbusların, korrupsiyanın olduğunun, seçkilərin saxtalaşdırıldığının fərqindədirlər. Eyni zamanda, iki xətt arasında müəyyən müzakirə var ki, mövcud rejimə siyasətini dəyişmək üçün müəyyən təsirlər göstərmək lazımdırmı, yoxsa belə cəhdlər mənasız olduğundan indiki vəziyyəti qəbul edib onunla işləmək lazımdır? Bax, müzakirələr bu istiqamətdə gedir.
–
Hətta 2013-cü ilin seçkilərindən sonra da ortaq məxrəc yaranmayıb?
– Ortaq məxrəcə o mənada gəlinib ki, 2003-cü ildə Riçard Armitaçın təqdim etdiyi İlham Əliyevi gənc, perspektivli, gəlib islahatlar edəcək və s.i. kimi xətt sıradan çıxıb, artıq yoxdur. Artıq hamı bilir ki, Əliyev rejimi dəyişən deyil, bir az da güclənib avtoritar olmağa çalışacaq. Bu barədə fikir ayrılığı yoxdur. Ancaq söhbət “nə etmək olar” sualına gələndə fikir ayrılıqları yaranır. Sanksiya məsələsi gündəmə gələndə bəziləri dedi ki, sanksiya etməyin xeyri yoxdur, çünki sanksiya rejimi bir az da özünə qapayıb Şimali Koreyaya çevriləcək. Nə qədər qəribə də olsa, Vaşinqtonda bu arqumentlə Əliyev rejimini müdafiə etməyə çalışırlar. Fikir verin, mətbuatda məqalələr dərc olunur, bunların lobbistlər tərəfindən hazırlandığı görünür. Amma məqalələrdə Əliyev rejimin normal olduğu vurğulanmırdı. Yazılırdı ki, çox pis rejimdir, amma sanksiya tətbiq olunsa, daha da pis olacaq.
–
Başqa bir ehtimal da irəli sürülür, guya Qərb sərt təzyiqlərə keçsə, Bakı üzünü Moskvaya çevirər. Bu fikirlərin əsası varmı?
– Eyni tipli fikirlərdir və bu şantaj Azərbaycan hökuməti tərəfindən aparılır. Biri var, başqaları bu barədə danışır, biri də var, rəsmi Bakı tərəfindən şantaj tipli fikirlər deyilir. Ki, Amerika ilə tərəfdaşıq, amma belə getsə, üzümüzü Rusiyaya tərəf tutacayıq. Əsassız fikirlərdir, çünki hakimiyyət Rusiya ilə əməkdaşlıq edə biləcəyi qədər edir. Bundan artıq olsa, Azərbaycan öz müstəqilliyini itirər, bu da hakimiyyətdə olanların pullarını itirməsi deməkdir. Heydər Əliyev hakimiyyətə Rusiyanın dəstəyilə gələndə, birinci işi o oldu ki, mümküm qədər Moskavadan asılı olmasın. Bu, Azərbaycanı çox istəməkdən irəli gəlmirdi, o, öz hakimiyyətini çox istəyirdi. İndi də Azərbaycan hakimiyyətinin Rusiya ilə yaxınlaşmaq xəttinin əsasında bu amil dayanır. Amerika ilə tərəfdaşlıq ona görə lazımdır ki, Rusiya sabah bunları əzməsin. Ona görə hakimiyyət əlli bir radiusda Rusiya ilə yaxınlaşıb-uzaqlaşa bilər, eyni zamanda, Amerika ilə də. Ondan o tərəfə heç nə edə bilməz. Kiçik ölkələr istədikləri kimi siyasətlərini formalaşdırmaq imkanlarında deyillər. Müəyyən reallıqlar var ki, sıxıb məcbur edirlər. Bax, lobbistlərin fəaliyyəti nəticəsində bu arqumentləri rezin kimi dartıb uzanır. Sanksiyalar da gündəmə gələndə, “sanksiya edərik, Rusiyaya tərəf gedər” fikri səslənir. Bu arqumentlər səmimi müzakirə səviyyəsində səslənmir. Onlar ona görə bu arqumentləri ortaya çıxarır ki, konkret bir siyasi hərəkatın qarşısı alınsın.
–
Ancaq Nuland “Zerkalo” qzəetinin baş redaktoru Elçin Şıxlı ilə görüşündə deyib ki, prezident Əliyev Rusiyaya yox, Qərbə meyllidir…
– Dediyim kimi, müəyyən zamanda müəyyən qədər Rusiyaya yaxınlaşıb-uzaqlaşa bilər, eləcə də Amerikaya. Ona görə də Əliyevin elə bir istəyi yox idi ki, Nulanda, ya da başqa bir amerikalı rəsmiyə ABŞ-la bir yerdə olduqlarını desin.
–
Bu baxımdan Nulandın Bakı səfərindən sonra sanksiyaların gündəmdən çıxdığını demək olarmı?
– Gündəmdən heç nə çıxmayıb. Sadəcə, Nulandın səfəri rejimi dəstəkləyənlər üçün əlavə arqumentlər yaradır ki, baxın, dialoq olacaq, müzakirələr davam edəcək, bu da daha çox siyasi məhbusların azad olunmasına kömək edə bilər. Ancaq sanksiyalar məsələsi gündəmə qalır. Çünki Azərbaycan hökumətinin özü ölkədə insan haqları pozuntularını davam etdirdikcə, sanksiyaları gündəmdən düşməyə qoymur.
–
Mövcud rejimin möhkəmlənməsində Qərbin seyrçiliyi və Ukrayna hadisələri təsir rolunu oynaya bilərmi?
– Təbii ki, bütün diqqət Ukraynaya yönələndə Azərbaycana diqqət azalır. İkinci element odur ki, Rusiyanın ətraf ölkələrdəki demokratik hərəkatlara bəlli münasibəti belə bir sual yaradır: Tutaq ki, Azərbaycan xalqı sabah Əliyev hakimiyyətini devirdi, o zaman Rusiya özünü necə aparacaq? Bakıya qoşun yeridəcəkmi, qoşun yeritsə, hansı tədbirlər görülə bilər, xalqın Ukrayna xalqı kimi işğalçılara qarşı vuruşmağa gücü çatacaqmı? Əgər gücü çatmayacaqsa, başqa hansı dövlət Azərbaycana kömək edə bilər? Türkiyəmi? Yox! Amerika özü qoşun yeridə bilərmi? Yox! Bu məsələlər Azərbaycan demokratiyasına dəstək məsələsi müzakirə olunanda mənfi rolunu oynaya bilər. Rusiyada normal hökumət olsaydı, Azərbaycan hakimiyyətinin indiki davranışlarına Qərb dövlətlərinin tolerantlığı xeyli az olardı. Bu baxımdan Ukrayna hadisələri və Rusiyanın aqressivliyi öz mənfi rolunu oynayır.
–
Belə olduqda, həbs olunan jurnalistlər, hüquq müdafiəçiləri geopolitik oyunların qurbanı olmadılarmı?
– Geopolitik oyunların qurbanı oldular. Ancaq onlar daha çox Azərbaycan xalqının passivliyinin qurbanıdır. Vaşinqtonda demokratiya əleyhdarlarının bizə daim təkrar etdiyi bir söz var: Azərbaycanda demokratik hərəkat bir ovuc aktivistin fəaliyyətinin nəticəsidir, yoxsa xalqın mübarizəsinin? İlham Əliyev bu gün üzdə olan fəalları, jurnalistləri həbs etməklə sübut etmək istəyir ki, bu, bir ovuc adamın işidir. Əgər belədirsə, İlham Əliyev Azərbaycandan Türkmənistan yarada bilər, həmin bir ovuc adamı həbsxanada saxlamaqla. Bu fikrin təkzibini Azərbaycan xalqı öz mübarizəsiylə verməlidir. Leyla Yunus, Xədicə İsmayıl həbs olunublar, onlar bu gün mübarizələrini həbsxanada tək aparırlar. Bu da Azərbaycanın daxildə və xaricdə olan demokratiya düşmənlərini ürəkləndirir.
–
Bir məqam da var, xalq 2003, 2005-ci il seçkilərində etiraz edib, amma Qərb geopolitik və enerji maraqlarını üstün tutub, xalq da bunları görür inamsızlaşır, yorulur, nəticədə dindar aktivistlər güclənir…
– Dindar aktivistlərin güclənməyində Azərbaycan hökumətinin öz rolu var. Dünyada radikal islam anlayışını elə həmin hökumətlərin özləri süni şəkildə yaradırlar. Adi bir misal, Misirdə uzun müddət heç bir siyasi partiyanın fəaliyyətinə normal şərait yaradılmadı. Amma “Müsəlman qardaşları” təşkilatına normal şərait yaradıldı, düzdür, bu təşkilatın da üzvləri həbs edilirdi. Sadəcə, hökumətin bir növ “Müsəlman qardaşları”nın varlığında maraqlı olduğu görünürdü. Hətta Misir kimi ölkədə də islam təfəkkürü siyasi müxalifət ideyasını əvəz edirdi. Bu da avtoritar Mübarək hökumətinə Qərbə seçim təklifini irəli sürmək imkanı yaradırdı: ya mən, ya da cihad etmək istəyən islam. Azərbaycanda da sələfilik radikal siyasi islamın xətlərindən biridir. Amma onlar hökumət tərəfindən müsavatçılıq və cəbhəçilik kimi təzyiqə məruz qalmır. Ona görə Azərbaycanda siyasi radikalizm şişməyə başlayır, sonra bunu Qərbə “satırlar”. Başqa bir misal, burda rejimin təbliğatçıları deyirlər ki, Azərbaycanda yəhudilərə qarşı heç bir zorakılıq hərəkətləri qeydə alınmayıb. Biz də deyirik ki, Azərbaycanda orta əsrlərdə də yəhudilərə qarşı zorakılıq hərəkətləri olmayıb. Bir şeyi ki, Azərbaycan xalqı XII əsrdə etməyib, niyə görə XXI əsrdə etməlidir? Nə üçün Azərbaycan hökuməti buna görə kredit götürməlidir? İndi eyni qaydada dini radikalizmi Qərbə “satırlar” ki, İlham Əliyevi müdafiə etməsəniz, gələcək daha pis olacaq. Lobbist məqalələrdə bu da qeyd olunur ki, Azərbaycan şiə əhalisi olan müsəlmanlardan ibarət olsa da, sələfilik də güclənir. Beləliklə, həmin xətt üzrə rejimin müdafiəsi gedir. Yenə deyirəm, məqsəd Qərbi seçim qarşısında qoymaqdır: ya rejimi müdafiə edirsiniz, ya da dini radikallar hakimiyyətə gələcək. Bunların alternativi demokratik, liberal müxalifət Əliyev rejimini qorxudur. Çünki müzakirə açılanda ki, Əliyev hakimiyyətdən getsə, yerinə Corc Vaşinqtona, Tomas Ceferson ideallarına inanan adamlar gələcək, Amerikada bu fikrə qarşı çıxmaq çox çətindir. Amma deyəndə ki, dini radikallar gəlib qapıları Qərbə bağlayacaq, o zaman Əliyev rejimi müəyyən mənada cəlbedici olur.
–
Dediklərinizdən belə məntiq yaranmır ki, rejimin ömrü 10 il də uzanacaq, çox bədbin proqnoz yaranmırmı?
– Azərbaycan xalqının gücündən çox şey asılıdır. Azərbaycan xalqı öz taleyini həll edə bilər. Siz Qərbə inamın itməsinə toxundunuz, əvvəla, Qərbə inanmaq lazım deyil, o cümlədən, Şərqə də. Azərbaycanda normal hakimiyyət formalaşdırmaq üçün iş getməlidir. Bu işi görənlər var və onların bəziləri indi həbsxanadadırlar. Ona görə xalq fəal adamlara dəstək versin, sırf ədalət naminə. Qərbin Rusiyadan, İrandan, Çindən müsbət bir fərqi ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda demokratiya uğrunda mübarizə gedəndə, onların mübarizələrini dövlət səviyyəsində tələb edə bilirik. Çünki idealların eyni olduğunu, bu insanların azadlıq uğrunda mübarizə apardıqlarını deyib, Amerika hökumətinin dəstəyini istəyirik. Bu, o demək deyil ki, onlar onu verəcəklər, ortada həmişə neft bağları olmayacaq, onlar da olacaq, ancaq Azərbaycan xalqının mübarizəsi gücləndikcə, bu işi görmək qat-qat çətinləşəcək. Sabiq səfir Riçard Morninqstarı xatırlayaq, o, fəaliyyətinə Heydər Əliyevin heykəlinə baş əyməkdən başladı. Buna qarşı böyük təpkilər oldu, etiraz edənləri həbs etdilər. Ardınca sosial şəbəkələrdə narahat səfir ifadəsi yer aldı, hətta bu barədə bir tamaşa qurdular, biz onu saytımıza qoyduq, səfir özü də baxmışdı. Belə bir şey onları çəkindirdi və başladılar bu narahat sözünü nə ilə əvəz etmək barədə düşünməyə. Dedilər ki, heç olmasa “narahat” sözünü işlətməsinlər, onsuz da gülürlər. Bu, bir kiçik nümunədir ki, ictimai fəallıq basqıları artıranda hansısa dəyişikliklərə nail olmaq olur. Amma təsəvvür edin ki, xalqdan qat-qat güclü təzyiq olsaydı, hansı mənzərə yaranardı. Biz burda Polşa fəalları ilə söhbət zamanı onların işinin asan olduğunu deyərək, şikayətlənib böyük lobbilərinin olduğunu əsas gətirirdik. Ancaq onlar bizim avantaj olduğunu bildirib, dedilər ki, polyakların lobbistləri “soyuq savaş” zamanı Polşa faəllarının hərəkatına qarşı çıxırdılar. Bizə başa salmağa çalışırdılar ki, indi mübarizənin vaxtı deyil, 5-6 il gözləyin. Yəni polyak fəalları onlarla da mübarizə aparmalı olurdular. Demək istəyirəm ki, xalq mübarizə aparanda bütün maneələri keçə bilir. Sadəcə, Azərbaycan xalqı bu mübarizəni aparmır, səbəblər çoxdur, birini bilir, digərini bilmirik. Bir daha deyirəm, xalqımız mübarizə aparmasa, çətin olacaq. Xalq bu “müdrik” siyasətə bədəl ödətdirməlidir. Fakt budur ki, Əliyev rejimi xalq dəstəyinə arxalanmır. Xalq dəstəyinə arxalanmayan rejimi isə yıxmaq olar, müxtəlif yollar var, hərbi yol, çevriliş, xalq hərəkatı. Hətta qəzəblənmiş kütlə bir gün Prezident Administrasiyasına üz tutub kimisə yandıra bilər. Təsəvvür edin ki, ABŞ-da bir qrup adam Ağ Evi tutur, burda belə yollarla hakimiyyəti dəyişmək mümkünsüzdür, çünki hakimiyyət sabitdir, oturuşub, Amerika xalqının iradəsinə əsaslanaraq. Ancaq Azərbaycanda bütün ümidlər ona yönəlib ki, İlham Əliyev filan gün nə edəcək, sabah hansı addımı atacaq və s.i. Deməyim odur ki, mövcud rejim bu dərəcədə qeyri-sabitdir. Ona görə də rejimlə bacarmağın mümkünsüzlüyünü söyləmək doğru deyil, Əliyev hakimiyyəti kifayət qədər zəifdir. Sadəcə, onu fərqli göstərirlər, başqa qüvvə olmayanda ən zəif rejim belə uzun müddət hakimiyyətdə qala bilir.
–
Beləliklə, müxalifətin də indiki durumu rejimin güclənməsinə yardım edirmi?
– “Ərəb baharı” zamanı Mirvan Bişara adlı müəllifin kiçik kitabına rast gəldim. Bişara ərəb ölkələri üzrə tanınmış mütəxəssislərdən sayılır. Kitabda “necə oldu ki, “ərəb baharı” baş verdi” sual verilirdi və qeyd olunurdu ki, “ərəb baharı”nı başladan qüvvələr oturuşmuş müxalifət deyildi. Müxalifət deyəndə, siyasi partiyalarla bərabər ictimai fəallar da nəzərdə tutulurdu. Bişara izah edirdi ki, bu cür rejimlər öz müxalifətlərini məğlub edib, istədiyi oyunlarda istədikləri çərçivədə oynatmaqla ömürlərini uzadırlar. Yəni Misirdəki Mübarək rejiminin sabitliyinin bir səbəbi də müxalifətin mövcudluğu idi. Ona görə də münasibətlər sistemi dəyişməyənə qədər həmin rejimlərə qarşı vuruşmaq da çətindir. Çünki rejim hər şeyi öz içinə alıb, müxalifəti də, QHT-ləri də, medianı da, hamı bəlli bir meydançada oynayır. Bu, o demək deyil ki, həmin adamların hamısı satqındır, hakimiyyətə işləyirlər. Sadəcə, müəyyən bir sərhədlər cızılıb və bu sərhədlərdə oynayanlara toxunulmur, kənara çıxanlar isə müxtəlif formalarda cəzalandırılır. Hətta Elmar Hüseynov kimi öldürülür. 20 il belə bir siyasət aparılandan sonra müəyyən çevrə formalaşır: icazə verilmiş xəttə ictimai fəallıq göstərən QHT-lər, yaxud hökumətə etiraz edən müxalifət partiyaları, tənqidi məqalələr yazan jurnalistlər. Bu, özü bütövlükdə rejimi saxlayan sistemə çevrilib. Bişara da yazırdı ki, rejimin çökməsinə təkan verən qüvvələr hakimiyyətin öz oyununa sala bilmədiyi gənclər idi, onlar da Facebook-dan sitifadə etməklə vəziyyəti dəyişə bildilər. Azərbaycanda da elə bir xətt var, fikir verin, seçkiqabağı müəyyən partiyalar arasında koalisiyalar qurulur, hökumətə qarşı fəallıq yaranır, sonra məğlubiyyət baş verir və ardınca müzakirələr, mübahisələr başlayır və növbəti seçki yaxınlaşanda eyni proses təkrarlanır. Bu dairə qaldıqca, Azərbaycan xalqını prosesə cəlb etmək çətinləşir. Çünki xalq bu oyunu görür və ondan uzaq dayanır. Ona görə yox ki, xalq politoloqlardan ibarətdir. Sadəcə, “toplumun kollektiv ağlı ” deyilən bir şey var, yəni toplum hadisələrin təkrarını gördükdə, ona rasional münasibəti formalaşır. Azərbaycan xalqında da bütün bu hadisələrə formalaşan münasibət ondan ibarətdir ki, oyun oynadıqlarından onlar oyuna qarışmaq istəmirlər. Mən inanıram ki, İlham Əliyevə qarşı real təşkilatlanmış mübarizə olanda, xalqı bu mübarizəyə cəlb etmək olacaq.
–
Bir neçə gün əvvəl ABŞ dövlət katibinin keçmiş müavini Devid Kramerin “Obama bir də ayılıb görəcək ki, Ukrayna yoxdur” fikrinə rast gəldim. Bu mənada Azərbaycan cəmiyyəti də Qərbin Ukraynaya istənilən dəstəyin verilmədiyini görəndə, necə düşünməlidir?
– Ukrayna hadisələrində siyasi xətt seçimini çətinləşdirən məqam odur ki, Rusiya çox aqressivdir. Amerika bu xətti konfrantasiya yolu ilə qarşılasa, o zaman Rusiyanın hərbi müdaxiləsinə hansı cavabı verə biləcəyini də hesablamalıdır. Əgər ABŞ Rusiya ilə müharibə etməyə hazır deyilsə, ukraynlılara silah vermək istəyirsə, silah versə belə, Ukrayna ordusu həmin silahlarla effektiv mübarizə apara biləcəkmi? Yəni ABŞ bütün bu hesablamaları nəzərdən keçirməyə məcburdur. Mübahisə aparılan təkliflərdən biri budur ki, ABŞ Ukrayna əhalisinə hərbi yardım etsə, Rusiyaya qalib gəlmək olar. Mən bu təklifə inanıram. Qarşı tərəf isə Ukraynada formalaşmış hökumətin və ordunun olmadığını deyir. Ona görə iri silahları vermək Rusiyanı qıcıqlandırar və Kiyev Moskvanın hərbi maşınına qarşı dayana bilməyəcək.
–
O zaman Ukraynanın taleyi necə olacaq?
– Mən inanıram ki, 50 milyonluq Ukrayna xalqı Rusiyaya qarşı sona qədər vuruşacaq, çürük Putin rejimi buna davam gətirə bilməyəcək. Hətta Kiyevi işğal etsələr də. Əfqanıstan Ukraynadan qat-qat zəif ölkəydi, amma sovet hərbi maşını bu ölkədə “dişi”ni sındırdı. Elə imperiyanın çöküşü də Əfqanıstan müharibəsindən başladı. Rusiya bu il Ukrayna müharibəsinə əlində olmayan pulları xərcləyir və bir xalqa başa salmaq istəyir ki, onlar kiçik xalqdır. Xalq isə bundan özünü təhqir olunmuş hiss edir. Belə olanda Ukrayna xalqını sındırıb Rusiya müstəmləkəsinə qatmaq mümkün olmayacaq. Mən bu müharibənin sonunda Ukrayna xalqının qalib gələcəyinə inanıram.
