“Bunu yazanda daha çox Gürcüstana istinad edilir və Azərbaycan həmin ölkə ilə müqayisə olunur. Mən bəzi araşdırmalar apardım. Məlum oldu ki, Azərbaycanın dövlət büdcəsi Gürcüstanın büdcəsindən 5 dəfə, Ermənistanın büdcəsindən 6 dəfə çoxdur. Ona görə də populist çıxışlar qəbuledilməzdir. Büdcəni təkcə faizlərə görə qiymətləndirmək olmaz”.
Əslində Azərbaycan Dövləti Büdcəsi haqqında yazmaq bəlkə də ən lazımsız işdir. Birincisi, Azərbaycan Dövləti Büdcəsi o qədər səhv və qeyri-peşəkar elementlər ilə doludur ki, bu büdcənin analizinə lüzum qalmır. Digər məsələ isə irili-xırdalı Azərbaycan vətəndaşının Milli Büdcəyə “özümünkü” kimi yanaşa bilməməsidir. Bu hissin olmamasıdır.
Azərbaycan büdcəsinin ən “gülməli” elementləri:
– “başqa kateqoriyalara aid edilməyən “,
– “əsas bölmələrə aid edilməyən sair xərclər”dir.
2014-cü ilin “şöhrət ordenli” büdcəsində “Sair xərclər”in məbləği isə 1.422.806.778,0 ( ≈
bir milyard dörd yüz milyon
) məbləğindədir. Qeyri-şəffaflığın təntənəsini təsəvvür edirsiz ?!
Bu “sair” ifadəsi ilə bağlı “Nə? Harada? Nə zaman?” oyununda maraqlı bir sual var idi. Müəllif yadımda deyil, ancaq sual təxminən belə səslənirdi: “Savadsız insanın arxasında gizləndiyi “3 hərf” hansılardır ?” Cavab,
“və s.”
idi. (
Səhv dedimsə, magistrlar keçsin günahımdan
J)
Bu sualı döyəcləyib demək olar ki, “Korrupsiyanın arxasında hansı “üç hərf” dayanır ?” Cavab, Milli Büdcədəki “və s.” olacaqdı.
Milli büdcələrin şəffaflıq və izahat indeksi tərtib olunan zaman, nəzərə alınan əsas faktor göstərilən meqa məbləğlərin ən son dərinliyə-təyinat nöqtəsinə qədər izahının verilməsidir. Bu yanaşma –
DISAGGREGATE DATA – disaggregation
of the statistical information
kimi tanınır.
Büdcədə göstərilən məbləğlərin izahatı, təyinat nöqtəsinə çatması və hesabatlılıq haqqında məlumatların olmaması, Azərbaycanın Milli Büdcəsinin dünya ölkələri sırasında, son 6 ildə 45-ci pillədən 58-ci pilləyə düşməsinə səbəb olub.
Open Budget Survey
cədvəlinə nəzər yetirəndə hər şey çox aydın görsənir:
Əvvəlki, məqalədə də olduğu kimi,
müqayisə hissini yaratmaq üçün Gürcüstanı da
“Vaxt Cədvəlinə”
daxil etmişik. Gürcüstan büdcəsinin şəffaflıq indeksinin necə qalxdığını, Azərbaycan büdcəsinin isə necə düşdüyünün şahidi oluruq.
Ziyad müəllim demişkən,
büdcənin aqibəti
“It’s not just about numbers”
, həmçinin şəffaflıq göstəricisi ilə ölçülür. Istəyirsiz ümumdaxili məhsul 69 dəfə artsın, büdcə şəffaflığı olmadan heç bir inkişaf YAPısından danışmaq mümkün deyil.
Digər “gülməli” element isə, Prezidentin Ehtiyat Fondu kimi tanınan büdcə təsnifatıdır. Bu təsnifat heç bir hesabata, müzakirələrə cəlb edilmir. Prezidentin Ehtiyat Fondunu tənzimləyən, ona nəzarət edən heç bir qurum yoxdur. Həm Dövlət Maliyyə Nəzarəti Xidməti, həm də Hesablama Palatası icra strukturunun tərkib hissəsidir. Bu orqanların nəzarət edici rolunda çıxış etməsi sadəcə mümkün deyil.
Milli Məclis ilə də hər şey aydındır.
Yuxarıdakı qrafik tarixlər üzrə köpüklənmə prosesini göstərir, son 6 ildə fondun ehtiyatları 154 mln manatdan 347 mln manata qədər yüksəlib. 2014-cü ildə isə
367 mln manat
13 cümlə ilə tənzimlənən Prezidentin Ehtiya
cı
Fondunun sərəncamına veriləcək.
Кстати
, bizim ehtiyat fondumuzu “tənzimləyən” müddəalar Rusiya Federasiyası Prezidentinin Ehtiyat Fondunu tənzimləyən normalar ilə çox oxşardır. Hətta deyərdim, TƏRcüməsidir:
|
|
|
|
|
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondunun vəsaitinin həcmi dövlət büdcəsi gəlirlərinin 2 faizindən çox olmamaqla müəyyən edilir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondunun vəsaiti ölkədə seçkilərin və referendumların keçirilməsinə, habelə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəaliyyətinin təbliği məqsədilə xərclənə bilməz.
|
P.S.
Növbəti mərhələ, Fondun məbləğinin büdcənin gəlirlərinin 2 % miqdarında olması baryerinin qaldırılması olacaq. Çünki artıq, 367 mln tam olaraq 2% təşkil edir. Uzaqgörənlik J
P.S.S.
Ziyad müəllimin nəzərinə,
Gürcüstanda Prezidentin Ehtiyat Fondunu
iki dəfə azaldaraq $ 3 mln (5 mln lari) endiriblər. Ümumiyyətlə, məsləhətdir ki, daha Gürcüstan ilə Azərbaycanı müqayisə etməyək. Gürcüstan yetərincə irəlidədir ki, bizim müqayisələr üçün istinad nöqtəsi olsun.
