2-5 aprel tarixlərində Ermənistan-Azərbaycan arasında 1994-cü ildə imzalanan atəşkəs pozuldu. 3 gün davam edən hərbi əməliyyatlarda hər iki tərəf ağır itkilərə məruz qaldı, onlarla insan həyatını itirdi, yaşayış və ictimai binalar dağıdıldı. Meydan TV-nin təşkil etdiyi debatın qonaqları hərbi ekspert Azad İsizadə, siyasi şərhçi Nicat Məlikov və “Turan” İA-nin direktoru Mehman Əliyevdir. Söhbətimizi xatırlanan günlərdə baş verənlərin siyasi-iqtisadi səbəbləri, gedişatın hansı nəticələr doğuracağı və suallar üzərində quracağıq.
“Biz hərb zonasından məlumatın tam gəlməməsinə razılaşmalıyıq”
–
Hərbi əməliyyatların getdiyi 2-5 aprel tarixlərində Azərbaycanın informasi siyasətini uğurlu saymaq olarmı?
Azad İsizadə:
İnformasiya müharibəsində daimi uğurlardan danışmaq çətindir, keyfiyyət baxımından nəyinsə üzərində həmişə işləmək olar. İlk gün informasiya bir qədər zəif gəlirdi, helikopter hadisəsini xatırlayaq, Ermənistan Azərbaycanın helikopterini vurduğunu deyirdisə, biz əvvəlcə bütün texnikanın yerində olduğunu iddia edirdik. Amma günorta etiraf olundu ki, helikopterimiz vurulub. Belə səhvlər ictimaiyyəti hər bir informasiyaya “bəlkə indi də nəyisə gizlədirlər” deyə şübhəylə yanaşmağa məcbur edir. Ancaq sonrakı günlər informasiya artdı. Sözsüz ki, dezinformasiya da verilməliydi, bütün həqiqəti tam demək olmurdu, bu mənada 3-4 apreldə yayılan informasiyalar qənaətbəxş idi.
–
Amma bu dəfə 2014-cü ilin avqust əməliyyatlarında olduğu kimi dezinformasiya çox deyildi, o zaman hakimiyyətə yaxın media çoxlu dezinformasiya yayırdı ki, hansısa rayonu, yaxud kəndi qaytarmışıq…
Azad İsizadə
: Bəli, “urra vətənpərvərlik” informasiyaları nisbətən az idi. Obyektiv informasiyalar tapmaq olurdu.
Mehman Əliyev
: Jurnalist kimi deyə bilərəm ki, informasiya əldə etmək nöqteyi-nəzərindən zəiflik yenə də qalır. Düzdür, atəşkəsin pozulmasından bir gün sonra informasiya axını gücləndi, bu, daha çox Müdafiə Nazirliyinin saytında xəbərlərin və videoların yerləşdirilməsində özünü göstərdi. Əməliyyatın sonuncu günü Facebook-da səhifə də açdılar. Ancaq Müdafiə Nazirliyi və başqa strukturlar tərəfindən aparılan siyasət onu göstərir ki, dövlət strukturları informasiya təminatını kifayət qədər zəif həyata keçirdilər. Yəni onlar mövcud vəziyyətə hazır deyildilər. Halbuki, 2-5 aprel hadisələrinə oxşar vəziyyət yarananda bütün informasiya strukturları səfərbər olmalıdır, işin aparılması gedişata uyğun olmalıdır. Hələ ki, problem qalır. Azad müəllim helikopterin vurulmasını misal çəkdi, yaxşı deyil, əgər erməni tərəfi vurulduğu məlumatını yayır, biz isə əks məlumat yayırıq, üstəlik yerli KİV də Müdafiə Nazirliyinin məlumatını yayır, 3 saat sonra helikopterin vurulduğu təsdiqlənir, üstəlik media da təsdiqləyirsə, deməli, mətbuat olaraq mən də yalan danışıram. Bizim daxildə və xaricdə oxucularımız var, onların etibarı və inamı azalır, beləliklə, doğru informasiya yayılanda şübhələnirlər. Bu tipli məsələlərə kifayət qədər incə yanaşılmalı və sadaladıqlarıma yol verilməməlidir. Həqiqəti demək çox vacibdir, həqiqəti deyən daha inamlı və etibarlı olur. Bu zaman xəbər daha çox yayılacaq. Yalan üzə çıxanda isə informasiya mənbələrinə daha çox şübhəli yanaşır və informasiyanı yoxlayır, bununla xəbərin yayılmasını yubandırır və qarşı tərəfin informasiya axınına daha çox şərait yaradır. Bütün bu amillər nəzərə alınmalı və düzgün iş qurulmalıdır. Təəssüf ki, Azərbaycan dövləti 1994-cü ildə ətəşkəs elan olunduğunu desə də, halbuki, atəşkəs həmişə pozulur, 2-5 apreldə isə vəziyyət şiddətlənmə həddinə çatdı. Bu müddətdə dövlət strukturları işi normal təşkil edə bilmədilər. Burda birinci cavabdeh Prezident Administrasiyasıdır, çünki belə hallarda informasiya axını mərkəzləşdirilmiş olmalıdır, bəli, müxtəlif nazirliklərin öz aspektləri var. Ona görə hansı informasiyanın necə yayılması bir mərkəzdən idarə olunmalıdır, amma koordinasiya yoxdur və bu vaxta qədər yaranmayıb da. Bu isə auditoriya və jurnalistlər üçün çox ciddi problem yaradır.
Nicat Məlikov
: Hazırda birmənalı fikir yürütmək istəməzdim, gedişata yalnız jurnalist kimi yox, siyasi yanaşma da tələb olunur. Düzdür, bir çox hallarda hakimiyyət dövlət sirri və milli maraqlarla spekulyasiya edir. Amma bu hadisələr çərçivəsində hər şey birmənalı deyildi. Azad müəllim hərbi ekspert kimi razılaşar ki, bir çox xəbərləri yaymaq, doğrudan da, zərərimizə işləyə bilərdi. Sonradan Rusiya və Ermənistan KİV-lərin həmin xəbərlərdən istifadə edib dezinformasiya, panika yaymağa çalışardılar. Siyasi ekspert olmaqdan əlavə jurnalist olaraq xəbərlərə daha yaxın olmaq üçün informasiyaların tez yayılmasının tərəfdarıydım, hətta sərhədə getmək istəyirdim, amma hazırlaşan günü atəşkəs elan olundu.
Azad İsizadə
: Biz hərb zonasından məlumatın tam gəlməməsinə razılaşmalıyıq. Dezinformasiya siyasi bir alətdir, dezinformasiya ilə yalan məlumat arasında fərq var. Dezinformasiyanın içində 80 faiz həqiqət olmalıdır, cəmi 20 faiz dezinformasiya, 20 faizdən aşağı olsa, daha yaxşıdır. O zaman inandırıcı informasiya olar, yalanı tapmaq çətinləşər. Məlumatın 20 faizdən çoxu yalandırsa, faktiki yalandır. Nə qədər də həqiqi informasiyanın içində dezinformasiyanın faizi az olsa, o qədər də inandırıcı olar.
“Yeni geosiyasi hadisə yaranıb”
–
Azad müəllim, 8 yüksəkliyin azad olunması hərbi-strateji baxımdan üstünlük sayıla bilərmi?
Azad İsizadə:
Birmənalı şəkildə üstünlükdür. Söhbət metrdən, yaxud kilometrdən getmir. Hansısa tərəf strateji yüksəkliyi götürürsə, deməli, ordan nəzarət olunan ərazi də artır. Ondan əvvəl də biz hansısa yüksəkliyi götürmüşdük, ermənilər də qarşı yüksəklikdəydi, aralarında 200 metr vardı, biz onların postunu götürməklə, növbəti ərazini nəzarətə götürdük və arxada olan yaşayış məntəqələrini atəşdən qoruyuruq. Amma bunu qələbə kimi təqdim etmək düzgün deyil, bu, hərbi uğurdur. O zaman qələbə sözünü ucuzlaşdırırıq. Qələbə deyəndə, Şuşa, Xankəndi azad olunanda nəzərdə tutulur.
–
Yüksəkliklərin götürülməsi siyasi danışıqlara təsir edə bilərmi?
Nicat Məlikov
: Ərazilərimizi tam azad etməsək də, hərbi uğur olanda artıq siyasi danışıqlar masasına oturmaq başqa şərait yaradır. Rusiya XİN rəhbəri Lavrovun Bakıya səfərindən sonra baş nazir Medvedev gələcək. Lavrovun səfəri hərbi qarşıdurma başlanmazdan əvvəl planlaşdırmışdısa, son hadisələr səfərə və danışıqlara yeni keyfiyyət verir. Medvedevin səfəri danışıqlar çərçivəsindədir, özü də İrəvandan sonra Bakıya gələcək. Rusiya Minsk Qrupunun həmsədrlərindən biri olsa da, problemin yaradıcısıdır, həm də separatçılar ordan idarə olunur. Nəzərə alın ki, İlham Əliyevin Türkiyə səfəri, sonra Vaşinqtonda Obamayla şəkil çəkdirməsi, son hadisələrdə bunların hamısı təsiredici amildir. Eyni zamanda, Rusiya prezidenti Putinin xarici aktivlərinin dondurması xarici medianın müzakirə mövzusudur. Bunun özü də adamda psixoloji problem yaradır, Putinin özü də qeyri-adekvat siyasətçidir. Hesab edirəm ki, 2-5 aprel hadisələri siyasi danışıqlara təsir edəcək. Bundan əlavə, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı üzvlərinin konfliktə qatılmalarından imtina etmələri də diqqətdən yayınmadı. Hətta Qazaxıstan prezidenti Nazarbəyov toplantının İrəvanda keçirilməsini Ermənistana dəstək kimi qiymətləndirilə biləcəyini əsas gətirərək imtina etdi. Belə halda artıq yeni geosiyasi hadisə yaranıb, həm də yeni yüksəkliklərin azad olunması hərbi potensialda da yeni dönəmə start verir.
“Müasir müharibənin aparılması ermənilər üçün gözlənilməz idi”
–
Mehman müəllim, hərbi əməliyyatlar əvvəlcədən planlaşdırılmışdı və gedişatı Rusiya idarə edirdi, yoxsa tərəflərin öz təşəbbüsüydü, yaxud bu məsələlərdə Qərbin marağı nə idi?
Mehman Əliyev:
Bir məsələ faktdır ki, Minsk Qrupu həmsədr ölkələrindən ciddi təpki olmadı, düzdür, çağırış bəyanatları oldu, 3 gün ərzində Azərbaycana əməliyyatı istədiyi səpkidə həyata keçirmək şəraiti yaradılmışdı.
–
Keçirə bildimi?
Nicat Məlikov
: Hər halda cəhd etdi və nəsə əldə etdi.
Mehman Əliyev
: 3 gündə Azərbaycanın müasir silahlardan istifadə olunması, işğal altındakı ərazilərin gözlə görünməyən hissəsində erməni qərargahının hərbi silahlarının sıradan çıxarılmasını müşahidə etdik. Burda müasir silahlardan istifadənin şahidi olduq. Erməni tərəfdə müasir silahları görmədik. Azərbaycan tərəfi nəyə malik olduğunu, xüsusən müasir müharibənin aparılması imkanlarını göstərə bildi. Ermənilər üçün bu gözlənilməz idi.
–
Siyasi danışıqlarda bunların təsiri olacaqmı?
Mehman Əliyev:
Biz Madrid Prinsiplərindən yanaşsaq, Azərbaycan tərəfi güzəştlərə getməyə hazırdır, o mənada ki, yüksək muxtariyyat, onlar üçün xarici ölkələrlə əlaqələr yaratmaq imkanı verilir. Digər tərəfdən, Ermənistanla normal əməkdaşlıq imkanı yaradılır. Ermənistan isə maksimal mövqedədirlər, heç bir güzəştə getmədiklərini bəyan edirlər, Dağlıq Qarabağın ancaq müstəqil olması tələbi üzərində dayanırlar və bunun müqabilində ətraf rayonların qaytarılmasına razılaşırlar. Belə halda konfliktin yaxın illərdə həll olunması mümkün deyil. Bu isə Rusiyanın, Avropa Birliyinin və ABŞ-in marağına cavab vermir.
–
Hətta Ermənistanı həmişə dəstəkləyən Rusiyanın da?
Mehman Əliyev:
Rusiya nəyə görə həmişə Ermənistanı dəstəkləməlidir? Bunun arxasında hansısa maraqlar dayanmalıdır, birinci növbədə iqtisadi maraqlar. Hətta müxtəlif ölkələrdə olan səfirliklərin birinci vəzifəsi dövlətləri üçün bazar tapmaq, investisiyalar cəlb etməkdir. Hazırda region və Azərbaycan dəhliz mərkəzinə çevrilir, burdan Qərb-Şərq yolu həll olunmuş layihədir, ilin sonuna qədər bu istiqamətdə yüklərin daşınması daha çox sürətlənəcək. Perspektiv olaraq yaxın 3 ildə dünya iqtisadiyyatında böyük bir yüksəliş başlayacaq. İkinci, şimal-cənub dəhlizi, 1994-cü ildə sabiq prezident Heydər Əliyevin İrana səfəri zamanı silsilə memorandumlar imzalanırdı, iki Astara arasında yol çəkiləcəyi də ora daxil idi. İndiyə qədər bu söz idi, arxasında heç nə yox idi. Səbəb də Amerika-İran münasibətlərindəki gərginlik idi, artıq Qərblə Tehran arasında dəyişiklik görünür. Bu mənada şimal-cənub dəhlizinin işə salınması üçün şərait yaranır. Gələn ildən layihə işə düşəcək, bu, Rusiya üçün də vacibdir, birbaşa körfəzə çıxır, növbədə neft-qaz kəmərləri də var, Moskva da strateji baxımdan maraqlıdır. Bax, heç bir dövlət bu sadaladığım imkanları əldən buraxmaq istəmir. Bu mənada Azərbaycanda sabitlik çox əhəmiyyətli olduğundan Qarabağ probleminin tezliklə həll olunması gündəmə gəlir. 2018-ci ilə qədər kifayət qədər yüksək nailiyyətlər ola bilər. Deməli, Ermənistanın mövqeyini Azərbaycana yaxınlaşdırmaq üçün həmin təzyiqlər olmalıydı. Çünki Ermənistanda qalib sindromu var, bu səhvdir və onların ekspertləriylə söhbətlərdə bunu özlərinə də demişəm. Qalib sindromu onları güzəştə getməyə, reallıqları anlamağa imkan vermir. Düzdür, vəziyyəti başa düşənlər də var, amma ictimaiyyət buna hazır deyil. Hesab edirəm ki, 2-3 aprel kimi hadisələr onları güzəştə getməyə təhrik edəcək və sülh sazişinin imzalanmasını yaxınlaşdıracaq.
“Rusiyanın qeyri-adekvat dövlət olduğunu da nəzərdən qaçırmamalıyıq”
–
Mehman müəlimin nikbinliyini bölüşürsünüzmü?
Azad İsizadə:
Prinsipcə, bəli. Ermənilərdə qalib, bizdə də kommunist baxışıyla götürsək, revanşizm sindromu vardı, uduzmuş tərəf qələbə arzusuyla yaşayırdı. İstər-istəməz biz güc alətindən istifadə edib danışıqlara başlaya bilərik.
Nicat Məlikov:
Qələbə əzmi, yeni milli ideyanın yaranması, dirçəliş, bunlar son günlərdə yaşanırdı. Hətta siyasi qütblərin yaxınlaşması göründü. O cümlədən, Ermənistan-Azərbaycan rəsmilərinin sərt açıqlamaları vəziyyətin heç də normal olmadığını göstərirdi. Mehman müəllim çox yaxşı qeyd etdi ki, siyasətdə, geosiyasətdə iqtisadi maraqları bu gedişatda az rol oynamır. Lakin Rusiyanın qeyri-adekvat dövlət olduğunu da nəzərdən qaçırmamalıyıq, çar və sovet dönəmində bunu gördük. Rusiya siyasi elitalarının dövlətçilik ideologiyasının ölkələrinin iqtisadi maraqlarına zərbə vuracağa qədər getdiyinin şahidi olduq. Ukrayna hadisələrində, Krım ətrafında baş verənlərdə Rusiya siyasi elitasının, siyasi-ictimai təşkilatlarının, telekanallarının necə ekstaz vəziyyətə gəldiklərini gördük. Rusiya prezidentinin də həmişə tam düşünülmüş addlmlar atdığını deyə bilmədiyimizə görə sabah nə baş verəcəyini söyləmək çətindir. Eyni zamanda, İran amilini də nəzərdən qaçırmamalıyıq. Tehran son zamanlar iqtisadi baxımdan daha praqmatik siyasət yeridir, amma cənub qonşumuzun teokratik-ideoloji dövlət olduğunu unutmayaq. İranda Cənubi Azərbaycan problemini görməliyik, 2-5 aprel hadisələri zamanı Təbrizdən olan dəstək nümayişinin kadrlarını izlədim, Tehran bunları da izləyir. Başqa bir məqam bu hadisələr zamanı İranın ərazisinə mərmi də düşmüşdü, Tehran İrəvana təpki göstərdi ki, başqa bir müdaxilə olarsa, fərqli siyasi münasibət yaşanacaq. Bütün hallarda bir çox amillərin mozaikasını gördüyümüzdən bir az proqnozlar vermək çətindir. Amma yeni geosiyasi şərait yaranıb, müəyyən uğurlar var, bundan istifadə edə biləcəyikmi, imkan verəcəklərmi, bu, artıq başqa sualdır.
–
Mehman müəllim, Azərbaycan diplomatiyası yaranmış şəraitdən istifadə edə biləcəkmi?
Mehman Əliyev
: Mən çox vacib məsələni qeyd etmək istəyirəm, Qarabağ məsələsinin bizim xeyrimizə həlli birbaşa demokratiyadan keçir.
Nicat Məlikov:
Bəli, burda siyasi elitaların keyfiyyət məsələsi də var.
Mehman Əliyev
: Azərbaycanda demokratiyanın bərqərar olması qələbənin yaxınlaşması deməkdir. İlham Əliyev islahatlara getmək qərarı verəndən, Amerikaya gedəndən və Vaşinqton-Bakı arasında problemlər götürüləndən sonra 2-5 aprel hadisələri baş verdi.
–
İslahatlara qərar verilibmi?
Mehman Əliyev
: Birincisi prezident bununla bağlı bəyanat verib və xüsusi xidmət yaranıb, 7 istiqamət elan olunub. Bu işin içində olan bəzi adamlarla söhbətlərim olub, beynəlxalq nümayəndələrlə hansı işlərin getməsi barədə danışılqar aparırıq. Fakt budur ki, islahatlara gedirik və bu, birbaşa Azərbaycanda yaranan iqtisadi böhranla bağlıdır. Çox ciddi iqtisadi böhran var.
–
Ancaq rəsmilər böhran olmadığı iddiasındadırlar…
Mehman Əliyev:
Necə böhran yoxdur ki, 1 ildə iki dəfə devalvasiya elan olunub. Böhrandan çıxış yolu, qeyri-neft sektorunun inkişafı islahatlardan keçir. İslahatlar da siyasi islahatlara birbaşa bağlıdır, məhkəmə sistemi yenidən qurulmalıdır. Valyuta Fondunun hökumət qarşısında qoyduğu 5 şərtdən biri məhkəmələrin müstəqilliyidir, çünki biznes mühitinin rəqabətli olmasına, investisiyalara şəffaf hərəkətinə müstəqil məhkəmələr təminat verə bilər. Artıq Vaşinqtonda bu məsələlər təsdiqlənib, adamı bu səviyyədə elə-belə qəbul etmirlər, razılaşandan sonra bu cür qəbullar olur. Ona görə bir daha deyirəm, nə qədər tez demokratik cəmiyyət qursaq, münaqşiə tez həll olunacaq.
–
Hakimiyyət dediklərimizdə səmimidirmi?
Mehman Əliyev:
Hakimiyyət dəyişikliklərə getmək istəmirdi və indiki analoqu olmayan avtoritar sistem düşünülmüş şəkildə yaranıb. Hətta neftin qiyməti düşəndə hakimiyyət hesab edirdi ki, qiymət yenidən qalxacaq, enmələr müvəqqətidir və biz vəziyyətdən çıxacayıq. Ancaq son bəyanatları verməklə anladılar ki, başlanan proses uzun müddətlidir və dəyişiklik lazımdır. Əgər dəyişikliyə ürəkdən getmirlərsə, bu, ciddi problemdir. Ancaq proses qaçılmazdır, dayandırmaq olmur, yarı demokratik, yarı avtoritar ola bilməzsən. Gec-tez bizdə demokratiya bərqərar olacaq. Söhbət ondan gedir ki, nə qədər tez olsa, o qədər yaxşıdır. Biz artıq səhv etmişik. O mənada ki, 2004-cü ildən sonra neft gəlirləri artanda qərar verməliydik. Zamanı itirdik, indi bir az gecikdiyimizi deyə bilərik, amma bu yola getməyimiz üçün potensial var. Vacib amil odur ki, neft faktoru artıq bitdi, önə insan faktoru çıxır. Azərbaycanda çox güclü insan kapitalı var. Xaricdə iş quran azərbaycanlılar var ki, onların potensialından istifadə etsək, bu neftdən çox xeyir gətirə bilər. Vaxtilə su verən quyular vardı, mediada, biznesdə, amma onların yerinə su tökülən quyular yaratdılar. Quyuları doldurmaq üçün büdcədən pullar silindi. Yəni su verən quyular deyəndə, söhbət istedadlılardan gedir ki, bunlar hər sahədə var. Bax, onları ölkədən qaçırtdılar. Əldəqayırma media və biznesdən qurtulmaq lazımdır, insanlara öz istedadlarını gerçəkləşdirmək üçün şərait yaradılmalıdır.
“Suallar çox açıqdır, hətta kəskinləşir və bunlar reallıqdır”
–
80 siyasi məhbusu olan hakimiyyət dediyiniz islahatlara gedəcəkmi?
Mehman Əliyev:
Hakimiyyət buna getməyə məcburdur. Əlbəttə hakimiyyət ona getmək istəməzdi, ancaq şərait onu məcbur edir. Ya inqilaba, ya da təkamül yoluna. İnsanlar yaşaya bilmirlərsə, acdırlarsa və vəziyyəti dəyişmək üçün addımlar atılmırsa, qalır inqilab yolu.
–
Nicat bəy, Mehman müəllimin fikirləriylə razılaşırsınızmı?
Nicat Məlikov:
Mehman bəyin fikirlərində bir çox həqiqətlər var. İqtidardakılar heç olmasa hakimiyyəti əlində saxlamaq üçün sistemi dəyişmək istəməsə də, müəyyən addımlar atmağa məcburdur. Biz iqtisadi prosesləri, devalvasiyanı, hətta Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin rekonstruksiya olunmasını, bu qurumun şəxsiyyət faktorunu, səfirlər qiyamını yada salsaq, iqtidardakıların “mən dediyim kimi olacaq, oliqarxik sistem qalacaq” söyləyib hakimiyyəti əldə saxlaması çətindir. O baxımdan Mehman bəy haqlıdır. Amma başqa məsələ də var və bunu tez-tez ReAL hərəkatının üzvləri deyir, hakimiyyət sistemi dəyişmək istəsə, yeni yaratdığı sistemdə hakimiyyət kimi qala biləcəkmi? Misal üçün, siyasi islahatlara gedirsə, şəffaf və ədalətli seçki sistemi olmalıdır, ən azı Milli Məclisə şəffaf seçkilər keçirib və həqiqi müxalifətin sayı artsa, hakimiyyəti əlində saxlaya biləcəkmi? İqtisadiyyatda oliqarx sistemi dağıdılsa, rəqabət bazarı yaradılsa, insan kapitalından istifadə olunsa, hakimiyyəti əlindən saxlaya biləcəkmi? Sayt monopoliyası, idarə olunan mətbuat dağıdılsa, yeni, azad düşüncəli media yaransa, hakimiyyət iqtidarlığını əlində saxlaya biləcəkmi? Hakimiyyət Qərbə üz tutub çoxvektorlu siyasət yeritsə, hakimiyyəti əlində saxlaya biləcəkmi? Suallar çox açıqdır, hətta kəskinləşir və bunlar reallıqdır.
Azad İsizadə:
Mehman müəllimlə razıyam, amma səmimi şəkildə hansısa addımlar atılmalıdır. Məsələ ondadır ki, deyilən islahat siyasəti aparılsa, sabah üçün heç kim təminat vermir ki, bunlar gözlənilmədən əyləci basmayacaq. İslahatların gedişi müzakirə etdiyimiz hərbi məsələdə də hiss olundu, pis-yaxşı, natamam olsa da, islahatlar başlanmışdı. Sözsüz ki, biz islahatların daha tez olmasını istəyirik, amma vəzifədə olan generallar bunun ləngidilməsində maraqlıdır. Amma hadisələr islahatların hansısa nəticə verdiyini də göstərdi.
-Mehman müəllim, deyilən suallara cavabınız necədir?
Mehman Əliyev:
Çox asan, əgər hakimiyyət oğurlamağında davam edəcəksə, hakimiyyətdə qalmayacaq. Yox, xalqa xidmət edəcəksə, o zaman hakimiyyətdə qalacaq.
Nicat Məlikov
: Qalacaq deyəndə, siz Azərbaycanda rəqabət yaradacaq qüvvə görmürsünüz?
Mehman Əliyev
: Yox, rəqabət olsun, amma kimin hakimiyyətdə qalması, yaxud kimin gəlməsi məsələsini xalq həll etməlidir. Özünə hakimiyyət, prezident, parlament seçmək xalqın ali hüququdur. Yəni bu ali hüququ xalqın əlinə vermək lazımdır. Biz xalqın yerinə danışa bilmərik. Bir daha deyirəm, hakimiyyət xalqın istəklərini yerinə yetirsə, qalacaq. Yox, hakimiyyət desə ki, mən hakimiyyət qalmalıyam, filan işləri görməliyəm, mən bunu başa düşmürəm və belə yanaşma normal düşüncəyə ziddir.
Nicat Məlikov:
Amma onu qəbul etməliyik ki, son əməliyyatlar İlham Əliyevin siyasi reytinqini kifayət qədər qaldırdı.
–
Belə bir sual, Panama sənədlərinin atəşkəsin pozulmasıyla bir əlaqəsi varmı?
Mehman Əliyev:
Əslində, sənədlərdəki sonuncu hissəni hazırda həbsdə olan jurnalist Xədicə İsmayıl vaxtında səsləndirmişdi. Sadəcə, biz ümumi mənzərəni gördük, filan ölkədə kim nə qədər mənimsəyib baxımından. Azərbaycanla bağlı yeni bir şey yox idi. İkinci, kimsə hesab edir ki, müharibə ona görə başladı ki, Panama sənədləri üzə çıxdı, xeyr, düz yanaşma deyil, müharibənin bu məsələyə bağlılığı yoxdur. Bir daha deyirəm, Panama sənədlərində bizim üçün yeni bir şey yox idi. Yalnız başqa ölkələrin liderləri haqda yeni informasiya almışıq, vəssalam! Qayıdaq söhbətimizin əvvəlinə, Azərbaycanda islahatlar həyata keçirmək üçün dönüş yaranıb, nə qədər tez buna getsək, o istiqamətdə uğurlar olacaq.
“Problemin həlli regionda marağı olan böyük oyunçuların da mənafeyinə uyğundur”
–
Yekun olaraq bir suala cavabınızı bilmək istərdim, atəşkəs lazım idimi və bu, bizə nə verdi? Yenə 20 il gözləyəcəyik?
Mehman Əliyev:
Ciddi problemlər qalır və səhvlər çoxdur. Atəşkəs isə dövləti qurmaq və möhkəmlətmək, ordu quruculuğu möhkəmlətmək imkanı verir. Vaxt baxımından götürdükdə Azərbaycanın güclənməsi reallıqdır, Ermənistan isə zəifləyib. Mən hələ iqtisadi zəifliyi, beynəlxalq nəqliyyat marşrutlarından təcrid olunmasını demirəm, əhalisi ölkəni tərk edir, təxminən 1 milyon 700 min erməni qalıb.
–
Biz neçə ildir bu əhali məsələsini deyirik, amma Ermənistan boşalıb qurtarmır…
Mehman Əliyev:
Bizim deməyimizdən asılı olmayaraq mən faktı deyirəm, onları daha çox elə bu problem narahat edir. Başqa bir məqam Ermənistanın hərbi baxımdan zəifləməsidir, son döyüşlər bunu göstərdi. Çox vacib olan psixoloji amildir, biz bu mənada güclənməyimizi hiss edirik. Bu, rellıqdır, özləri də inkar etmir. Bəli, iddia olunur ki, zaman keçdikcə, nəsil dəyişir, əlaqələr pozulur, sülh daha da uzaqlaşır, status-kvonu qəbul etməlisən, belədir və sairə. Əslində belə deyil, yaşayışa təsir edən iqtisadi problemlər münasibəti dəyişməyə vadar edir. Problemin həlli regionda marağı olan böyük oyunçuların da mənafeyinə uyğundur. Çünki onlar regionda iş birliyi qurmaq istəyirlər, birinci növbədə Azərbaycanda. Səbəb də Azərbaycanın Mərkəzi Asiyaya çıxışıdır.
Azad İsizadə:
Aydındır ki, hər bir müharibə sülhlə bitir, gec-tez atəşkəs olmalıydı. Bəlkə bizim bəxtimizdən ermənilər təxribatı həftənin beşinci günü etdilər, elə həmin günü əks-hücuma keçdik, şənbə-bazar beynəlxalq təşkilatlar istirahətdəydi, buna görə irəliləyə bildik.
Nicat Məlikov
: Amma beynəlxalq təşkilatların reaksiyası ikinci gün oldu və problemin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll olunmasını vurğuladılar.
Azad İsizadə:
Bəli, elə də oldu. Döyüşlər davam etsəydi, hər iki tərəf daha ciddi təzyiqlərlə rastlaşacaqdı. Bəlkə bu da geosiyası addım idi ki, Rusiya prezidenti Putinin çağrışları altında atəşkəs elan olundu. Onsuz da atəşkəs olacaqdı, sadəcə, Putin ABŞ və Avropa İttifaqını qabaqlayaraq Cənubi Qafqazda söz sahibi kimi özünü göstərdi. Onsuz da həftənin sonuna qədər atəşkəs bağlanmalıydı. Amma iqlim amilini unutmayaq, dağlarda qar əriyən zaman cəbhə zonasında atəşkəs daha tez-tez pozulur. Bundan sonra hər bir atəş daha ciddi təxribat kimi qəbul olunacaq, bu baxımdan aprel-may aylarında kəskin vəziyyətlərlə rastlaşma ahtimalı var.
Nicat Məlikov:
Şənbə günü ReAL-da vəziyyəti müzakirə edərkən bazar ertəsiatəşkəs olacağı haqda ümumi yanaşmamız oldu. Səbəblərdən biri də regiona olan xarici diplomatların səfərləri idi. Bu məsələdə emosional və rasional münasibət var, əlbəttə, düşüncəylə müxtəlif amilləri görürdüm, amma emosional olaraq hadisələr Şuşa və Xankəndinə qədər davam etsin, problem birdəfəlik həll olunsun. Hətta özüm də hərbi komissarlığa gedib könüllü yazılmaq istədiyimi bildirdim, amma könüllülərə ehtiyac olmadığını dedilər. Ancaq siyasət real imkanlar sənətidir, bu mənada Azərbaycan “dabanına tüpürüb” gedə bilməz, obyektiv amillər var. Hesab edirəm ki, gözləyək görək səfərlərdə hansı nəticələr olacaq, amma nikbin olmağa bəzi məqamlar əsas verir.
