“Sonuncu Şam Yeməyi”indən sonra insanlığın xilaskarı, öz möcüzələri ilə korların gözünə nur bəxş edən, şikəstləri sağaldan, ölüləri dirildərək yoxsul kütləyə, göylərin hökmranlığının, Tanrının səltənətinin yaxında olduğunu müjdələyən və bütün bunları edərkən də “ümid”ini əsla əlindən yerə qoymayan İsanın mənəviyyatında qəribə dəyişiklik hiss olunmağa başlayır.
İblisin vəsvəsəsinə qarşı güc gələrək, dünyanın indi olduğundan daha yaxşı hala gələcəyinə iman edən İsanın ümidi, daxildən çat verməkdə idi. Həmin gecə, həvarilərini də özüylə birgə Qüdsdəki “Zeytun Dağı”nın ətəyinə aparır. Getsemani bağçasında təkbaşına və üzüqoylu şəkildə yerə qapanıb dua edərkən vərdiş edilməyəcək qədər qayğılı görünürdü. Daxilən duya bilirdi ki, göz önündən nələrsə əksilərək, vücud qəlibindən ruhu qeybə çəkiləcəkdi. Əzab dolu qayğılar, bu çılpaq cümlələrdə öz əksini tapdı:
”
Sonra İsa, həvariləri ilə birgə Getsemani adlanan yerə gəlib çatdı. (…) Pyotrun və Zebedinin (Zavday oğlu) övladlarını qucağına alaraq, kədərini, əzab dolu sıxıntıya qərq olduğunu dilə gətirdi.” Matta, 26, 36
Keçən hər dəqiqə onu vida saatına yaxınlaşdırırdı. Bir müddətdən sonra, insanoğlu simasında, günahkarlara təslim ediləcəkdi. Hiss edirdi; ancaq təxmin etmədiyi bir məqam daha var idi.
Meydana aparıldığında qılıncla silahlanmış dəhşətli kütlə onu müşayət edirdi. İsa təəccüb içindədir və ona qarşı quldur kimi davranılması hadisənin təfərrüatlarını içində gizlədirdi. İsa həmişə ölümə hazır idi, ancaq çarmıxa çəkilərək öləcəyini heç vaxt təsvir etməmişdi.
“Çarmıx cəzası” Romada geniş yayılmış olsa da, əslində canilərə, quldurlara, qatil və azğın günahkarlara qarşı nəzərdə tutulmuş cəza növü idi: və xilaskar məsih, bir qatil kimi çarmıxa çəkilərək, edam ediləcəkdi.
Həbs və sorğulanma fəsli, tragedik müddətin səhnələşdirilməsinə şahidlik elədi.
Roma hakimi Ponti Pilat, “bu insanın qanına görə mən məsuliyyət daşımıram, hökm sizindir!” deyərək, İsanın yaşayıb-yaşamayacağı ilə bağlı qərarı, kütlənin öhdəliyinə buraxır. Tragediyanın əzab dolu tərəfi məhz bu səhnədən sonra başlayır. Ac qarınlarını çörəklə doyuzduraraq, ümidsiz qəlblərinə ümid aşıladığı, xəstələrinə şəfa verdiyi, ruhun ölümsüzlüyündən bəhs edərək, cənnəti vəd etdiyi kütlə, öz xilaskarı haqqında “onu çarmıxa çəkin!” deyə bağıracaqdı.
Qoyunlar, onları iliklərinə qədər sümürən, işgəncə verən, hər işlərinə qaçaraq getdikləri çobanlarını (dini və siyasi idarəçilərini) deyil, azadlıq və sağlamlıqları uğrunda – qarşılıq gözləmədən – vuruşan, əlində sözdən başqa heç bir silahı olmayan yaxşı çobanı yemək arzusunda idilər. Qərar dəyişilməz idi: əhali qana susamışdı. Hadisələrin gedişatı, İsanın Getsemani bağçasında peyda olan kədərini daha da artırır.
İsa, həyəcanı özündən uzaqlaşdırmağa çalışır; elə hesab edir ki, insanlar ona xəyanət etməyiblər. Həvarisi Pyotrun belə, xoruz banlayanadək onu üç dəfə danacağını demişdi. Sərhədlər bəlli idi: kütlə də, həvarilər də etməli olduqlarını etmişdilər. Baş verən hadisələrin fonunda, İsa bir kəlmə belə danışmayaraq, mühakimə və ya özünü müdafiə ehtiyacı belə duymur. Bütün deyiləcəklər vaxtında deyilmişdi. İndi də taleyinə boyun əyərək, missiyasını tamamlanmış hesab edirdi. Bundan sonrakı etap, eşitmə – həqiqət mərhələsidir.
Lakin, onu maraqlandıran daha vacib bir məsələ var: ölüləri dirildən məsih, öz (qürurunu incidən) ölümü qarşısında aciz və mütləq çarəsizlik içindədir. Böyük ehtimalla ölümə məğlub düşəcək. Artıq Getsemani bağçasındakı kədər, açıq şəkildə özünü ifşa edir. İsa dərk edir ki, onun kədərinin ardında gizlənən qorxunun adı, ölüm qorxusudur. Həyat və ölüm dualizmi, İsanın vücudunda üz-üzə gəlmişdilər.
Ölüm qorxusunu “yenidən diriliş” fikriylə tarazlamağa, hətta aşmağa çalışan İsanın ölüm hüzurundakı kədəri, onun (istisnasız) ümidsizlik anını əhatə edir. Göydəki ata, yerüzündəki oğlunu unutmuşa bənzəyir. Oğlu, insanlar tərəfindən alçaldılmaqda və əzab çəkməkdədir. Bir qədər sonra isə tökmə dəmirlərlə çarmıxa mismarlanacaq. Ata, hadisələrin qarşısında etinasızlıqla oğlunu seyr edir.
İsa, nə əhalinin “onu çarmıxa çəkin!” qışqırıqlarını eşitdikdə, nə həvariləri ona xəyanət etdikdə, nə də romalı əsgərlər tərəfindən alnına tikanlı çələng keçirildikdə ümidsizliyə qapılmışdı. Çünki, bütün bunlar həyata keçərkən, atası həmişə yanında dayanmışdı; tək deyildi və bu güc ona bəs edirdi. Ancaq ölüm o soyuq üzünü göstərdikdə vəziyyət getdikcə dəyişir.
Göydəki Tanrı, İsanı tərk edərək, onu, özüylə qarşı-qarşıya qoyur. İsa qatı ümidsizliyə qapılır. Ümidsizliyin bariz təzahürü, İsanın Golgofa təpəsində çarmıxa çəkilərkən sərf elədiyi son sözlərindən birində aşkara çıxır; İncilin yunanca versiyasında, arami dilində saxlanılmış həmin tək cümlədə: “Eli, Eli, Lama Sabachtani!” (İlahi, nə üçün məni tərk elədin!)
Yenidən dirilişə yönəlmiş, utopik inanca düşən şübhələr idimi bu cümləni işlətməyə vadar edən? Yaxud, tanrıya qarşı daxildə başlayan üsyan? Bəlkə də müqavimətin ən həssas nöqtəsində gələn məğlubiyyət hissi? Tanrı (yaxud ata) oğlunu heç yerdə deyil, ancaq ölüm anında – çarmıxa çəkilərkən tərk etmişdi.
Tragediya drama çevrilir.
Dünyadakı bütün insanların günahlarını öz çiyinlərində daşıyan, insanlığın “günah keçisi” olan İsa, sadəcə son anlarında atasızlıq hissini dadmağa başlamışdı. Bundan əlavə, artıq həmin vaxtlarda sadəcə insan idi. “Çarmıxdakı Tanrı paradoksu” insanın bu dünyada ölüm və əzab qarşısında tərk ediləni təmsil etməsi ilə öz həllinə qovuşur. Tərk edən tərəf həmişə Tanrıdır. Hər nə qədər Tanrıya yaxın olsa da, onu sınağa çəkən ölümə qarşı təkcə özü müqavimət göstərməlidir.
Ernst Blochun altından qalın xətt çəkdiyi məqamda deyildiyi kimi, ölüm bəhsi keçdiyində, tərk edilmiş olan, (insan) ölümə qarşılıq onu tərk edənin (tanrı) üzünə baxmağı bacarmalıdır. Bu, həm də cəsarətlə əlaqəlidir. Ümidsizliyin nədən qaynaqlandığını tapmaq, onunla üzləşmək cəsarət tələb edir.
İsanın, “İlahi, məni nə üçün tərk etdin” fəryadını göyə sovurduqdan sonra dediyi söz, “yekunlaşdı” olmuşdu. Nəhayət ki, İsanın kədəri yoxa çıxmış, qorxu pərdəsi aşılmış, ümidsizliklər isə geri çəkilmişdi; və insan, onu tərk edən tanrı üzərində qələbə qazanmışdı.
Yazı müəllifin şəxsi mövqeyini ifadə edir…
